'Onder buren' van Juli Zeh

Op zes mei 2022 kwam ons Gezelschap samen bij Jo. Door corona was het al een tijdje geleden dat we op de Eikenberg leeservaringen deelden, op Jo’s terras, een mooie warme avond. Vandaag herinnert weinig nog aan toen, want Eikenberg is ‘herschapen’ tot een cohousing-site, 18 wooneenheden met aansluitend gemeenschappelijke plaatsen, waar we ons nestelden. Niet nadat Jo - terecht fier - ons had rondgeleid.

Als ‘intro’ - een tekst die voor de aanbrenger van betekenis is - las Ludo een hertaling van psalm 42, poëzie van duizenden jaar oud, over het zoeken naar God, naar het transcendente, naar wat we niet kunnen vatten, over op zoek gaan en niet vinden, steeds opnieuw, ‘Ik zal mijn mond niet houden tegen U’. Op zoek gaan, doen we allemaal, ook Dora, de hoofdpersoon van het boek dat vervolgens werd besproken, ‘Onder buren’ van Juli Zeh, een nieuwe ster aan het Duitse literatuurfirmament.  Een boek over de tegenstelling tussen stad en platteland, hier Berlijn met zijn alternatieve jetset die door Dora de rug wordt toegekeerd om zich te vestigen in Bracken, een fictief (straat)dorp op het Brandenburgse platteland, waar Dora’s buurman Gote zijn hoofd over de schutting steekt om zich als ‘de nazi van het dorp’ te presenteren. 

Een verloren dorp blijkt, zonder voorzieningen, met als horizon van de bewoners het programma van het radicaal rechtse AfD.  Maar niets is wat het lijkt, vooroordelen smelten weg, meerlagig is het denken en doen van mensen. Zeh ontwikkelt dit proces doorheen het boek dat, zoveel pakjes sigaretten verder, eindigt met de zelfmoord van Gote, de antigonist in dit verhaal.  

(Zeer) graag gelezen, want goed geschreven, geloofwaardig, dicht op de actualiteit, fijne humor, is de mening van Jo, Christine, Reinoud, Chris en Ina. Ciska, Geert en Ludo gaan daarin mee, maar vinden evenzeer dat de roman zich in het tweede deel ongeloofwaardig ontwikkelt, melig en klef, hier zat meer in. Pingpong heen en weer, zonder veel beweging, en dat levert een score van 78 op.

En meteen maken we ons klaar voor het volgende boek: vier exemplaren wandelen over tafel, alle (auto)biografieën. Wikken, wegen en punten tellen leveren op dat we op onze volgende bijeenkomst bij Ludo op 30 juni meegaan in de onfortuinlijke jeugdjaren van Shuggi Bain, een ‘smerig en grimmig’ boek van Douglas Stuart. Stefan Zweig (De wereld van gisteren), Filips II (Geoffrey Parker) en V.S. Naipaul (De verrassing van de aankomst) terug naar af.

'De gelukzalige jaren van tucht' van Fleur Jaeggy

Deze flinterdunne novelle werd in 1989 geschreven en in 2021 opnieuw uitgegeven op een zeer stijlvolle manier: prachtige geheimzinnige  foto op de kaft, verzorgde bladspiegel, handig formaat. En weer waren de kritieken erg lovend: briljant, magistraal, fenomenaal.  De superlatieven tuimelen van de achterflap. Maar zo dacht ons gezelschap er niet over.

We verplaatsen ons naar een exclusief meisjespensionaat, hoog in de Zwitserse bergen waar de ik verteller beschrijft hoe de beste jaren van haar leven verglijden in een verstikkende regelmaat. De vriendschap met Frédérique verstoort haar innerlijke rust: het meisje is knap, ondoorgrondelijk, intelligent en gevaarlijk aantrekkelijk. Frédérique, de schikgodin, belichaamt de onverschilligheid van de dood, de grilligheid van het lot.

Frédérique, de schikgodin

Er ontspint zich een intense, ook erotische verhouding tot de komst van Micheline de liaison doorbreekt. Micheline is rijk, ijdel, oppervlakkig en vrolijk. Zij eist alle aandacht op en de vriendschap met Frédérique verwatert. Als de poorten van het pensionaat openzwaaien en de meisjes het rijk der vrijheid binnentreden verdwijnt niet alleen de rigide tucht maar ontbreekt ook de gelukzalige, veilige orde.

Micheline  wentelt zich in weelde en schone schijn, terwijl Frédérique verzinkt in melancholie en nihilisme. De ik verteller is getuige van de ondergang en denkt met weemoed terug aan de gelukzalige jaren van tucht.

Dit is een verwarrend en bijwijlen ongemakkelijk boek. De meningen lagen dan ook ver uit mekaar: de 4 voor een verwerpelijk gedrocht staat tegenover de 9 voor een intrigerende leeservaring . In de middenmoot worstelen velen met de paradoxen, de vreemde metaforen en de vaak gekunstelde zinconstructies: een boek waar men moeilijk de hand kan op leggen, dreigend en beklemmend.

Na een levendigediscussie, vol weemoed en huiver, over de paradox van het leven, het ‘ziekelijke Arcadië’,  krijgt  dit boek een score van 6.75 /10.

Jo Libbrecht