zondag 30 december 2012

'Gloed' van Sandor Marai


Doordrongen van een zelfde innerlijke gloed ontmoeten de leesgroepleden elkaar ten huize Christine. Ze had het onthaal aangepast aan het kader van de leesopdracht namelijk Hongaarse of Oost-Europese hapjes zoals rookworst en borsjt. Sandor Marai is een Hongaarse schrijver die gevlucht is voor het communisme en nadien in ballingschap leefde in de VSA en vreemd genoeg op het einde van zijn leven in 1989 zelfmoord pleegde. Zijn werk is pas na zijn dood ontdekt, gewaardeerd en opnieuw uitgegeven waardoor hij bekender werd dan tijdens zijn leven.

Eén van zijn bekendste werken 'Gloed' (bekt iets beter dan de oorspronkelijke titel: A gyertyák csonkig égnek), is een dun boekje van 155 bladzijden wat een verademing was voor enkele leesgroepleden. Christine had nog een andere leestip gegeven namelijk 'de dood van Ivan Iljitsj', een gekende novelle  van Leo Tolstoi, maar dit was volledig vrijblijvend. Omdat enkele leden het gelezen hebben, werd er kort even aandacht aan besteed en unaniem voortreffelijk bevonden.

Ina had een leuke anekdote over Gloed: ze kende het boek van haar moeder en het bleef lang in haar kast liggen totdat ... Christine de roman plots voorstelde als leesopdracht. Haar ervaring was ondanks de hooggespannen verwachting en emotionele band toch positief: de hoffelijk-romantische schrijfstijl spreekt haar zeker aan en ook de grote waarden die erin verwerkt zijn. De lange monologen stoorden haar niet.

De laatste ervaring was iets verschillend van de anderen: de meesten vonden het een sterke eerste helft maar daarna begon het toch wel langdradig te worden. In het eerste deel zat voldoende vaart zei Ciska maar in het tweede deel viel dat in elkaar. Geert beaamde dat en had grote verwachtingen naar een klassieker uit de Oost-Europese literatuur maar bleef toch wat op zijn honger zitten.

Chris vond de premisse dan weer sterk: na 41 jaar wachten ontmoeten twee oude vrienden elkaar terug en confronteert de ene (Henrik, het hoofdpersonage), de andere (Konrad) met een ongelukkige gebeurtenis waardoor ze elkaar uit het oog verloren zijn. Reinoud wees op de opbouw naar steeds langere monologen waarbij het hoofdpersonage steeds meer aan het woord bleef en vragen stelde en de andere nauwelijks antwoordde zodat bevestiging of ontkenning uitbleef.

Wat Ludo aansprak was de setting en sfeer van de 19de eeuwse Oostenrijks-Hongaarse Habsburgse aristocratie waarin de lezer ondergedompeld werd. Tegelijk kwamen ook grote waarden aan bod en graafde de auteur diep in de menselijke gevoelens waarbij de ultieme vraag bleef hangen: wat is de waarheid ? Was het de vriend die achtergebleven was of hij die vertrokken is, die het bij het rechte eind had ?

Centraal staat immers de jarenlange vriendschap tussen twee mannen waar er opeens een vrouw tussenkomt. De jeugdvriendschap was heel ontroerend en zeer zuiver zonder sexuele connotaties. De tragiek school echter in het feit dat twee vrienden van een verschillende sociale achtergrond toch nooit tot dezelfde wederzijdse vriendschap kunnen komen. De ene vriend Konrad aanvaardde nooit echt de hogere status van de andere Henrik. Iedereen was het erover eens dat de personages uitstekend geschetst waren.

Christine was wel zeer enthousiast over haar keuze van begin tot einde. Het boek riep veel levensvragen op zoals vriendschap en trouw maar ook de onmogelijkheid om een dialoog aan te gaan. De hoofdpersoon Henrik was getekend door zijn opvoeding en kon de ontrouw van zijn vrouw niet bespreken met haar tot zij uiteindelijk in eenzaamheid stierf. Zijn lange monoloog met zijn oude vriend was bijna therapeutisch voor hem om zijn trauma na 41 jaar te kunnen verwerken. Konrad is ook gevlucht uit deze moeilijke situatie naar 'de tropen' en raakte op een parallelle manier evengoed geïsoleerd als zijn Hongaarse ex-vriend maar in een totaal andere omgeving.

Na jarenlang herkauwen en vermoedens is er op het einde nog steeds geen zekerheid over wat er werkelijk gebeurd is. Zelfs het ultieme bewijs waar de waarheid kan aan getoetst worden -het dagboek van Henrik zijn vrouw- gooit Henrik dan zelf in het haardvuur zonder te openen. Henrik was tot de ontdekking gekomen dat zijn voormalige vriend en zijn vrouw eigenlijk beter bij elkaar pasten (o.a. via de muziek) en dat zijn vrouw vooral dankbaar was voor hem. We vermoeden dan ook dat de titel verwijst naar de passies in ons leven.

Traditiegetrouw wees Chris ons weer op enkele heerlijke literaire passages zoals toen de vader van Henrik met zijn kersverse Franse vrouw door de Hongaarse poesta rijdt en er nu met andere ogen naar kijkt. Of prachtige citaten zoals: "Op de belangrijkste vragen geeft een mens met zijn hele leven antwoord." En: "Mensen van wie de woorden het leven volledig dekken, zijn zeldzaam."

Het boek scoorde zeker niet slecht met een gemiddelde van 8,1/10 (verdeeld als volgt: Christine: 9, Ina: 9, Reinoud: 8, Chris: 7,5, Ludo: 8,5, Geert: 7,5, Ciska: 7). Iedereen is het er trouwens over eens dat de leeservaring rijker wordt door het gesprek in de leesgroep.

Reinoud Van Acker